اسهال چیست؟
اسهال (Diarrhea) یکی از شایعترین بیماریهای جهان است. این وضعیت میتوان خفیف، موقت یا مزمن باشد و زندگی شما را با مشکل مواجه کند. تخمین زده میشود که در سراسر جهان، سالانه دو میلیارد بیماری اسهال رخ میدهد. همچنین، سالانه حدود ۱.۹ میلیون کودک زیر پنج سال (بیشتر در کشورهای درحالتوسعه) بر اثر این بیماری جان خود را از دست میدهند.
اسهال با مدفوع شل یا آبکی و غیرطبیعی شناخته میشود. بیشتر موارد اسهال آبکی، ناشی از باکتری، ویروس یا انگل است. اختلالات دستگاه گوارش میتواند باعث اسهال مزمن شود. درصورتیکه مدفوع فرد بهصورت مکرر دفع شود، امّا حالت طبیعی داشته باشد به آن اسهال نمیگویند.
علائم اسهال
علائمی که هنگام اسهال میتوانید تجربه کنید بسته به خفیف یا شدید بودن آن و علت اسهال، متفاوت است. بین موارد شدیدِ اسهال و یک بیماری پزشکی که نیاز به درمان دارد، ارتباطی است. زمانی که دچار این بیماری هستید، ممکن است همه این علائم یا فقط تعداد کمی را تجربه کنید. علامت اصلی این مشکل مدفوع شل یا آبکی است.
- حالت تهوع
- درد شکم
- گرفتگی
- نفخ
- کم شدن آب بدن (دهیدراته شدن)
- تب
- نیاز مکرر برای تخلیهی روده
- زیاد بودن حجم مدفوع
اسهال شدید میتواند منجر به عوارض قابلتوجهی شود. اگر این علائم را دارید، با دکتر گوارش و کبد بالغین تماس بگیرید و به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید.
دسته بندی انواع اسهال در طب سنتی
- اسهال صفراوی (گرم): این اسهال بیشتر در کسانی که میوه خام با طبع سرد (آلوچه، زردآلو و آلبالو) مصرف میکنند، دیده میشود. علائم آن زردی مدفوع همراه با بلغم است که معمولاً با درد و قرقر کردن شکم همراه است. این اسهال بیشتر در فصل تابستان شایع است و اغلب همراه با احساس حرارت از درون و شاید در برخی همراه با تب باشد!
- اسهال دموی یا خونی: اسهال خونی معمولاً به علت گشادی رگهای رودهای میباشد که ابتدا مدفوع و بعد خون رقیقشده و همراه با صدای شکم و دفع باد و کف میباشد.
- اسهال بلغمی یا سرد و تر: این اسهال ناشی از رطوبت و بلغم، ترشیده شدن غذا در معده، جوشش غذا در معده، چنگ زدن سر معده و گندیده شدن غذا در معده اتفاق میافتد.
خوردن مواد غذایی زیر برای درمان اسهال صفراوی به شما پیشنهاد میشود:
- خوردن انار ترش، خشخاش، گشنیز، غوره، سنجد، سیب ترش، شیر بز، برنج، ماست شیرین تازه و یا ماست کیسهای، آرد برنج بوداده، دوغ یا ماست
- برای قطع اسهال نوع صفراوی از سماق استفاده کنید. به این نکته توجه داشته باشید که مصرف بیشازاندازه آن باعث ضرر به معده و کبد شما میشود.
- قرهقروت بدون نمک یک داروی درمانی برای قطع اسهالهای نوع صفراوی میباشد.
- میوه بالنگ همراه با عسل و مربا دافع اسهال صفراوی میباشد.
- میوه آلبالو برای برطرف شدن اسهال صفراوی شما مؤثر است.
- در صورت داشتن اسهال نوع صفراوی سعی کنید طبع خود را زیر نظر پزشک اصلاح کنید.
علت اسهال
این بیماری در بسیاری از موارد به دلیل عفونت در دستگاه گوارش است. میکروبهای ایجاد این مشکل عبارتاند از:
- موجودات انگلی
- باکتریها
- ویروسها
شایعترین علل شناسایی شده در جهان برای اسهال حاد، باکتریهای سالمونلا (Salmonella)، کمپیلوباکتر Campylobacter))، اشریشیا (Escherichia) و شیگلا (Shigella) هستند. در برخی از موارد، این بیماری را به نام اسهال مزمن عملکردی میشناسند، زیرا اگرچه همهی اندامهای دستگاه گوارشی سالم به نظر میرسند، امّا آنطور که باید عمل نمیکنند.
در کشورهای توسعه یافته، سندرم روده تحریکپذیر (IBS) شایعترین علت اسهال عملکردی است. سندرم روده تحریکپذیر علائم زیادی از جمله گرفتگی، درد شکم و تغییر عادات رودهای را ایجاد میکند که منجر به مدفوع آبکی، یبوست یا هر دو میشود
بیماری التهابی روده (IBD) یکی دیگر از علل اسهال شدید است. این مشکل کولیت اولسراتیو (التهاب مزمن روده بزرگ) یا بیماری کرون را توصیف میکند. همچنین هر دو بیماری میتوانند باعث ایجاد خون در مدفوع شوند. در زیر با برخی از علل اصلی اسهال مزمن آشنا میشوید:
- کولیت میکروسکوپی (Microscopic Colitis)
این یک نوع اسهال مداوم است که معمولاً افراد مسن را تحتتأثیر قرار میدهد. این مشکل به دلیل التهاب ایجاد میشود و اغلب در طول شب رخ میدهد.
- اسهال سوء جذب و سوءهاضمه
اولی، به دلیلی اختلال در جذب مواد مغذی و دومی، به دلیل اختلال عملکردی دستگاه گوارش است. مانند بیماری سلیاک (Coeliac disease).
- عفونتهای مزمن
سابقه مسافرت یا مصرف آنتیبیوتیکها، میتواند باعث ایجاد این نوع مشکل شود.
- غدد درونریز
گاهی اوقات علائم هورمونی باعث اسهال میشوند. این مورد در بیماری آدیسون و تومورهای کارسینوئید به وجود میآید.
- سرطان
بیماری اسهال نئوپلاستیک با تعدادی از سرطانهای روده مرتبط است.
- اسهال در اُمیکرون
در ویروس دلتا علائم تنفسی و مشکلات ریه، بسیار شایعتر بود. اما در ویروس اُمیکرون، بیمارانِ مبتلا به مشکلات گوارشی بیشتر بودند.
علائم گوارشی اُمیکرون عبارتاند از:
- حالت تهوع
- درد شکم
- استفراغ
- ازدستدادن اشتها
- اسهال
البته علائم این ویروس بین سردرد، مشکلات معده، سرفه و علائم آنفولانزا، متغیر است. حداقل ابزاری که میتواند مدفوع آبکی را از اسهال کرونا تشخیص دهد، آزمایش کرونا است.
- اسهال سبز
خوردن برخی غذاها یا مکملها میتواند مدفوع را سبزرنگ کند. بااینحال، ممکن است یک دلیل پزشکی نیز برای دفع اسهال سبز وجود داشته باشد. یک عفونت ویروسی یا حشره، میتواند باعث مدفوع شلی شود که رنگ مایلبهسبز دارد. یکی دیگر از علل مدفوع سبز، مشکلات گوارشی است.
- اسهال سیاه
درصورتیکه متوجه اسهال قیری رنگ یا سیاه شدید، احتمال دارد به دلیل تغییر در رژیم غذایی یا دارویی باشد که مصرف میکنید. اگرچه این مسئله، گاهی اوقات نشانه یک مشکل پزشکی است که نباید آن را نادیده بگیرید. اگر میخواهید بدانید که اسهال آبکی نشانه چیست، باید با دکتر اسهال تماس بگیرید.
در زیر بهصورت خلاصه، علتهای این مشکل را میآوریم.
- مدفوع سیاه میتواند یکی از عوارض جانبی قرصهای آهنی باشد که برای درمان کمخونی مصرف میکنید.
- بعضی اوقات خوردن غذاهای تیرهرنگ، مدفوع شما را سیاه میکند، غذاهایی مانند شکلات، چغندر، آب انگور و شیرینبیان سیاه.
- داروهای ناراحتی معده مثل بیسموت (Bismuth) برای آرامکردن شکم شما استفاده میشوند. بیسموت، زبان و مدفوع شما را سیاه میکند.
- زخم یا خونریزی داخلی.
- اگر در قسمت فوقانی دستگاه گوارش (مری و معده) خونریزی دارید، ممکن است مدفوع سیاه یا قیری رنگ داشته باشید که مِلِنا (Melena) نامیده میشود. این مسئله یکی از نشانههای سرطان مری و معده است.
- واریس سیاهرگهای متورم در مری (لولهای که غذای شما، با آن به سمت پایین حرکت میکند تا به معده برسد) گاهی اوقات میتواند خونی شود و مدفوع را سیاه کند. این مشکل در افراد مبتلا به بیماریهای کبدی شایع است.
برای دریافت اطلاعات بیشتر به دکتر گوارش مراجعه کنید.
اسهال و استفراغ
این مشکل به دلایل مختلفی ایجاد میشود. این دلایل شامل ویروسها، باکتریها، انگلها، برخی داروها یا شرایط پزشکی خاص است. غذاهایی که هضم آنها سخت است، مانند شیرینیهای زیاد و گوشت یا ماهی نیمپز نیز میتوانند باعث استفراغ یا اسهال شوند. در زمان اسهال و استفراغ، موارد زیر را رعایت کنید:
- استراحت کافی داشته باشید
- از استرس دوری کنید
- مقدار زیادی مایعات شفاف مانند آب و نوشابههای ورزشی بنوشید
- دوغهای نمکی بخورید
- رژیمی را دنبال کنید که شامل غذاهای ملایم است
- از لبنیات پرهیز کنید
- کافئین مصرف نکنید
اسهال زرد
در اکثر اوقات، مدفوع زردرنگ، ناشی از علل زیر است:
- نشاندهنده یک اختلال زمینهای در کبد یا کیسه صفرا
- نشانه ژیاردیازیس که یک عفونت و انگل رودهای است و از آب آلوده وارد بدن انسان میشود.
اسهال با سوزش
اسهال روند هضم را تسریع میکند؛ بنابراین غذاها اغلب به طور کامل تجزیه نمیشوند. این بدان معناست که اسیدهای معده و آنزیمهای گوارشی ممکن است در این بیماری وجود داشته باشند. اینها میتوانند به بافتها، آسیب برسانند و باعث احساس سوزش رکتوم در حین یا بعد از اجابت مزاج شوند.
اسهال طولانی مدت
خیلی از افراد میپرسند که اسهال شدید نشانه چیست؟ مدفوع آبکی که چند هفته طول میکشد، احتمالاً ناشی از یک مشکل سلامتی دیگر مانند سندروم روده تحریکپذیر است. همچنین میتواند ناشی از یک بیماری رودهای مانند کرون با بیماری سلیاک باشد. برخی از عفونتها مانند انگلها، علت داشتن اسهال به مدت طولانی هستند. برای بررسی بیشتر، باید به متخصص گوارش مراجعه کرد.
اسهال صفراوی
سوء جذب صفراوی (BAM) وضعیتی است که روده شما نمیتواند اسیدهای صفراوی را بهدرستی جذب کند. این مسئله منجر به اسیدهای صفراوی اضافی در روده میشود و اسهال آبکی ایجاد میکند. صفرا یک مایع طبیعی است که در کبد ساخته میشود. این ماده برای هضم سریع غذا لازم است.
راههای پیشگیری
راههای زیر برای جلوگیری از این بیماری مناسب است:
- شستن دستها با آب و صابون پس از به خانه آمدن، پختوپز و غذا خوردن، راههای مهمی برای جلوگیری از اسهال است. شستن کامل دستها واقعاً میتواند به حفظ سلامتی شما و اطرافیانتان کمک کند.
- روتاویروس (Rotavirus) یکی از علل این بیماری است که با واکسن روتاویروس قابل پیشگیری است. این واکسن در چند مرحله به نوزادان زده میشود.
- با نگهداری غذا در دمای مناسب، نخوردن چیزهایی که خراب شدهاند و پختن غذا با دمای توصیه شده، میتوانید از این مشکل جلوگیری کنید.
- اسهال مسافرتی ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که سایر نوشیدنیهایی که مصرف میکنید، آلوده باشد. این بهاحتمال زیاد در کشورهای درحالتوسعه بیشتر است. برای جلوگیری از بیماری، از آب لولهکشی ننوشید.
- از تکههای یخ که در بیرون میفروشند استفاده نکنید.
- دندانهای خود را با آب لولهکشی مسواک نزنید.
- فرآوردههای شیر یا آبمیوههای غیرپاستوریزه مصرف نکنید.
- غذاهای محلی را از دستفروشان خیابانی نخرید.
- گوشت خام یا نیمپز مصرف نکنید.
- میوهها و سبزیهای خام و شسته نشده مصرف نکنید.
- در صورت شک داشتن بهسلامت آب، آن را بجوشانید.
برای درمان اسهال چه بخوریم و راه درمانی آن چیست؟
در بیشتر موارد میشود اسهال را بهراحتی درمان کرد. بااینحال داروهای بدون نسخه همیشه درمانکننده نیستند. اگر بیماری شما ناشی از عفونت یا انگل باشد، باید برای درمان به متخصص گوارش مراجعه کنید. یک قانون کلی این است که اگر تب یا خون در مدفوع خود دارید، از داروهای بدون نسخه برای درمان خود استفاده نکنید.
هنگامی که این مشکل برای مدت طولانی (چند هفته) ادامه یابد، پزشک درمان شما را بر اساس علت آن قرار میدهد. این میتواند شامل چند گزینه درمانی مختلف باشد. مانند:
- آنتیبیوتیکها: یک متخصص گوارش، احتمالاً یک آنتیبیوتیک یا سایر داروها را برای درمان عفونت یا انگلی که باعث این بیماری میشود، تجویز میکند.
- دارو برای یک بیماری خاص: اسهال میتواند نشانه از چندین بیماری دیگر باشد، از جمله سندرم روده تحریکپذیر، بیماری التهابی رودهای مانند بیماری کرون و کولیت یا رشد بیش از حد باکتری. با مشخصشدن علت، میتوان آن را درمان کرد.
- پروبیوتیکها: گروهی از باکتریهای خوب مانند پروبیوتیکها، گاهی اوقات برای ایجاد مجدد یک بیوم سالم، برای مبارزه با بیماری استفاده میشود. برخی از متخصصان گوارش، تجویز پروبیوتیکها را برای درمان توصیه میکنند.
درمان خانگی اسهال
زمانی که یک مورد حادِ اسهال دارید، اغلب میتوانید بدون نیاز به هیچ دارویی از آن مراقبت کنید. کارهایی که باید برای مراقبت انجام دهید، عبارتاند از:
- نوشیدن مقدار زیادی آب و مایعات متعادلکننده (مانند آبمیوههای رقیق شده و بدون پالپ، آبگوشت، نوشیدنیهای ورزشی و نوشابههای بدون کافئین). مطمئن شوید که در طول روز بهاندازه کافی آب به بدن میرسانید. با نوشیدن مقدار زیادی مایعات، بدن خود را در برابر کمآبی محافظت کنید.
- کاهش مصرف نوشیدنی و غذاهای حاوی کافئین، میتواند اثر ملین خفیفی داشته باشند. این مسئله به بهبود بیماری کمک میکند (مانند قهوه، نوشابههای رژیمی، چای پررنگ، چای سبز و شکلات).
- از غذاهایی که گازدار است پرهیز کنید. اگر به مدفوع آبکی و گرفتگی شکم دچار میشوید، میتوانید مواد غذایی گازدار را مصرف نکنید (مانند لوبیا، کلم بروکلی، آبجو و نوشابههای گازدار).
- گاهی اوقات بیماری ناشی از عدم تحمل لاکتوز در بدن است؛ بنابراین از مصرف لاکتوز (مواد لبنی) خودداری کنید.
روشهای عمومی درمان اسهال
توصیه ها و درمان های خانگی متعددی برای اسهال گزارش شده است، موارد زیر در بهبود و درمان اسهال مفیدند:
-استراحت کافی و رژیم غذایی سالم
در هنگام این بیماری نیاز است به اندازه کافی استراحت کرده و سعی کنید مایعات و الکترولیتهای از دست داده بدن را با خوردن زیاد مایعات و غذاهای ساده نظیر سوپ ساده، برنج به شکل کته،سیبزمینی کاملاً پخته شده و موز کاملا رسیده جبران کنید.
-مصرف یک نوشیدنی خانگی برای جبران آب بدن
- به یک لیوان آب جوشیده سرد شده مقداری نمک و یک قاشق چایخوری شکر اضافه نمایید. این ترکیب را پس از هر بار دفع مزاج مصرف کنید.
- لازم است مخلوط مورد نظر جرعه جرعه خورده شود تا از بروز استفراغ پیشگیری گردد.
-خوردن سیب
سیب را رنده کرده و در بشقاب بگزارید تا قهوهای شود. سپس آن را له کرده و یک بار در روز بخورید.
-دم کرده زیره + دارچین + زنجبیل
یکی از راهکارهای درمان خانگی اسهال مصرف دم کرده تهیه شده از یک قاشق چایخوری پودر زیره با همان میزان دارچین و زنجبیل خشک است. این مخلوط را در یک فنجان آب گرم حل کرده و 3 بار در روز از آن بخورید.
-چای زیره
یک قاشق چایخوری زیره خرد را در یک فنجان آب به مدت دو تا سه دقیقه بجوشانید و به آن یک قاشق غذاخوری برگ گشنیز تازه اضافه نمایید و روزی دو تا سه بار بعد از خوردن یک غذای سبک، از این چای بنوشید.
-کته زیره
در هنگام بروز اسهال، کته زیره به همراه ماست مخلوط با زردچوبه مصرف کنید، آب برنج به عنوان جایگزین کته ماست مفید است.
-جوشانده هل
- از دیگر شیوههای درمان خانگی اسهال نوشیدن جوشانده هل است. به این منظور یک غلاف هل سبز را پوست کنده و دانههایش را پودر کنید.
- نصف قاشق چایخوری پودر دانهها را در یک فنجان آب جوشانده، سرد کنید و به حالت سرد بنوشید و در صورت اسهال مزمن میتوانید آن را گرم بنوشید.
-شربت نعنا + ابلیمو + عسل
یک قاشق غذاخوری کامل از برگ نعنا همراه با چند قطره آبلیموی تازه و عسل یک هضم کننده مناسب بوده و تسکین دهنده اسهال مزمن است. مصرف این شربت 2 تا 3 بار در روز از بهترین راههای درمان خانگی اسهال است.
-خاکشیر
- از خواص خاکشیر تنظیم دستگاه گوارشی بوده و ابتلاء معده را به بیماریهای مختلف از جمله اسهال مرتفع میسازد. به این منظور خوردن خاکشیر یخمال توصیه میشود.
- کمی خاکشیر را تفت دهید و با آب سرد بنوشید.
پرهیزات غذایی در هنگام اسهال
- اصلیترین راه درمان سریع اسهال، داشتن استراحت کافی به همراه رژیم غذایی مناسب میباشد.
- نداشتن استراحت کافی، بدن را ضعیف میکند و شمارا مستعد ابتلا به انواع بیماریها و مشکلات میسازد.
- در زیر برخی نکات تغذیهای ذکرشده است که رعایت این نکات به درمان سریعتر بیماری شما کمک شایانی میکند.
- هنگام اسهال از خوردن مواد غذایی مانند غذاهای تند، غذاهای پرچرب، شیر و کره و روغن، مواد غذایی حاوی فیبر زیاد مانند برخی میوهها و سبزیها، مواد غذایی دارای قند و شکر زیاد همچنین نوشیدنیهایی گازدار و کافئین دار و مواد غذایی سبوسدار پرهیز کنید. خوردن این مواد منجر به از دست دادن آب بدن شما میشود.
- بههیچعنوان از لبنیات استفاده نکنید. ولی ماست و دوغ به دلیل حفظ باکتریهای مفید در روده از این قاعده مستثنا میباشند.
- برنج را بهصورت کته بپزید و بخورید. کته به خاطر راحت هضم شدن آن برای معده و رودههایی که در اسهال دچار مشکل شده است مناسب میباشد.
- در دوره اسهال، گوشت مرغ بخارپز شده به دلیل بافت نرم و خاصیت زودهضمی آن به شما توصیه میشود.
- درصورتیکه به اسهالهای ناشی از فشارهای عصبی دچار میشوید از خوردن گوشت، چربی جات، سبزی خام، آجیل، آب جو، آلو، آلوچه، شیر، سرکه، قند و شکر، غذای مانده و آب سرد خودداری کنید.
- همچنین فکر زیاد و عصبانیت بیماری شما را تشدید میکند.
- در هنگام ابتلا به اسهال از خوردن مواد غذایی زیر خودداری کنید: لوبیا، انواع توتها، کلم بروکلی، کلم، گلکلم، نخود، قهوه، ذرت، بستنی، شیر، نخودفرنگی
- از مصرف آبمیوهها جدا خودداری کنید. این مسئله هضم و گوارش آنها را دشوار میسازد.
نکات پیشگیرانه از بروز اسهال
با اقدامات پیشگیرانه زیر میتواند از بروز اسهال در خود جلوگیری کنید:
- قبل از تهیه غذا، خوراکیها و مواد غذایی را با آب سالم بشویید. این کار از اسهال ناشی از مسمومیتها جلوگیری میکند.
- بعد از آمادهشده غذا سریعاً آن را میل کنید.
- در فصول گرم فوراً مواد باقیمانده غذا را در یخچال قرار دهید.
- مواد غذایی یخزده را بعد از بیرون آوردن از فریزر در یخچال یخزدایی کنید.
- در زمان مسافرت از مصرف آب شیر و یخ و محصولات کشاورزی پرهیز کنید و فقط از آبمعدنی استفاده کنید.
- در زمان سفر فقط غذاهای پختهشده بخورید.
- مصرف باقلا با ماست در طب سنتی پسندیده نیست؛ زیرا باعث امراضی مانند اسهال، استفراغ و دلدردهای بسیار شدید میشود.
- از مصرف خربزه با هندوانه با انواع گوشتها خودداری کنید.
درمان اسهال در سفر
- اگر در طول سفر دچار اسهال شدید، حداقل یک روز غذای گوشتی نخورید و با خوردن کمی اسفند (یک قاشق چای خوری) خود را درمان کنید…
- عرق نعناع و بادام درختی خام نیز در رفع آن مفید است.
رژیم غذایی مناسب برای درمان اسهال
بیشتر افراد هنگامی که درگیر اسهال میشوند، تمایل خود را برای غذا خوردن از دست میدهند. در اسهال حاد مهمترین کاری که باید انجام دهید، شناسایی علت بروز مشکل و رفع آن است. معمولاً در این شرایط غذاها نمیتوانند به درمان خانگی اسهال کمک کنند.
در گذشته، بسیاری از متخصصان بیماران را به پیروی از رژیم غذایی BRAT (مصرف موز، برنج، سس سیب و نان تست) تشویق میکردند. تحقیقات نشان میدهد که اگرچه این رژیم غذایی به سلامتی شما آسیبی نمیرساند، اما کمک زیادی هم به رفع اسهال نمیکند. به عبارت دیگر، شواهد زیادی دربارهی اثربخش بودن رژیم غذایی BRAT وجود ندارد.
اگر اسهال مزمن دارید، رژیم غذایی شما یعنی تمام غذاهای که میخورید و غذاهایی که از خوردن آنها اجتناب میکنید، همگی میتوانند در رفع این عارضه مؤثر باشند. رژیم غذایی بیشترین تأثیر را در درمان اسهال مزمن دارد.
غذاهایی که ممکن است به آنها حساس باشید مانند شیر یا آجیل را برای مدتی حذف کرده و سپس بهتدریج دوباره آنها را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد غذاهای مصرفی خود را بنویسید تا راحتتر بتوان مواردی را که باعث بروز مشکلات گوارشی میشوند، شناسایی کرد.
میتوانید برای درمان اسهال از غذاهای حاوی پروبیوتیک یا مکملهای حاوی آن استفاده کنید. پروبیوتیکها باکتریهای مفیدی هستند که بهطور طبیعی در روده زندگی میکنند و در حفظ سلامت دستگاهی گوارش نقش دارند.
گاهی اوقات، از پروبیوتیکها برای درمان سندرم رودهی تحریکپذیر و سایر بیماریهای مزمن گوارشی استفاده میشود. شما میتوانید این باکتریهای مفید را در غذاهای لبنی مانند ماست، غذاهای غیرلبنی مانند کیمچی و تمپه یا مکملهای غذایی پیدا کنید. با این حال قبل از اینکه از آنها به عنوان بخشی از رژیم غذایی اسهال استفاده کنید، با پزشک خود مشورت کنید.
۱. نشاسته و غلات کمفیبر
اگرچه فیبر یک مادهی مغذی حیاتی است که حجم مدفوع را افزایش میدهد و حرکات روده را تنظیم میکند، اما زمانی که اسهال دارید پیروی از رژیم غذایی کمفیبر توصیه میشود. چون چنین رژیمی هضم را آسان میکند و دفعات اجابت مزاج را کاهش میدهد. برنج، نودل، گندم یا جو دوسر از غلاتی هستند که میتوانید در صورت بروز اسهال از آنها استفاده کنید.
۲. سبزیجات آبپز
هضم سبزیجات خام سختتر است و میتواند باعث تولید گاز در دستگاهی گوارش و بروز نفخ شود. بنابراین هنگام اسهال بهتر است از سبزیجات آبپز مانند لوبیاسبز، سیبزمینی و هویج که راحتتر هضم میشوند، استفاده کنید.
۳. سوپ و کراکر
وجود سوپ در رژیم غذایی اسهال به تأمین مایعات و مواد مغذی مورد نیاز بدن کمک میکند. کراکر هم به دلیل داشتن سدیم (نمک) برای مبتلایان به اسهال مفید است. چون اسهال باعث میشود بدن مقدار زیادی مایعات و الکترولیت (مانند سدیم و پتاسیم) از دست بدهد.
۴. بوقلمون و مرغ بدون چربی
مصرف غذاهای پرچرب باعث بدتر شدن اسهال میشود. بنابراین از گوشتهای کمچرب مانند بوقلمون و مرغ بدون پوست که ادویه به آنها اضافه نکردهاید، استفاده کنید. ادویهها باعث تحریک دستگاهی گوارش میشوند. میتوانید از گیاهان خشک یا تازه مانند ریحان، جعفری، آویشن، رزماری، پونهی کوهی یا گشنیز برای طعم دادن به گوشت استفاده کنید.
۵. تخم مرغ
مصرف تخم مرغ آبپز برای درمان اسهال بیضرر است. از روشی برای پختن تخم مرغ استفاده کنید که به افزودن کره، پنیر یا چاشنیهای زیاد نیاز نداشته باشد. برای طعم دادن به تخم مرغ میتوانید به آن نمک بزنید.
رژیم غذایی مضر برای درمان اسهال
مصرف مواد غذایی زیر مشکلات گوارشی شما را بدتر میکند و ممکن است زمان بهبودی را به تأخیر بیندازد:
۱. غذاهای پرچرب
غذاهایی که سرشار از چربی هستند، اسهال را تشدید میکنند و ممکن است به ایجاد مدفوع چرب و بدبود منجر شوند. چون گاهی اوقات اسهال بهطور موقت توانایی بدن را برای جذب چربیها کاهش میدهد. معمولاً چربیها برای هضم شدن به زمان زیادی نیاز دارند و به همین دلیل سرعت حرکت غذا را در دستگاهی گوارش کم میکنند. اما اگر بدن شما قادر به هضم و جذب چربیها نباشد، ممکن است غذا خیلی سریع از دستگاهی گوارش عبور کند.
تا زمانی که اسهال درمان نشده و عملکرد رودهی شما به حالت عادی برنگشته است، باید از مصرف غذاهای پرچرب خودداری کنید، مانند: غذاهای سرخشده، گوشت پرچرب، آجیل و انواع سس.
۲. لبنیات
ممکن است تا زمانی که اسهال دارید و حتی گاهی اوقات تا چند هفته یا چند ماه پس از درمان بیماری خود، نتوانید بهخوبی محصولات لبنی را هضم کنید. شیر، پنیر، خامه و کره از جمله محصولات لبنی هستند که باید از مصرف آنها اجتناب کنید.
در بین لبنیات، ماست استثناء است. چون به دلیل داشتن پروبیوتیک میتواند به درمان اسهال در خانه کمک کند. در رژیم غذایی اسهال بهتر است از ماست ساده استفاده کنید و از مصرف ماستهای طعمدار که حاوی قند افزوده شده هستند، بپرهیزید.
۳. غذاهای تند
چاشنیها و غذاهای تند سیستم گوارشی شما را تحریک میکنند و باعث تشدید اسهال میشوند. بنابراین تا زمانی که اسهال دارید، از مصرف آنها اجتناب کنید. به جای ادویهها از نمک یا گیاهان خشک و تازه برای طعمدار کردن غذاهای خود استفاده کنید.
۴. غذاها و نوشیدنیهای شیرین
اگر اسهال دارید، از مصرف غذاها و نوشیدنیهای شیرین مانند شیرینیجات، آبنبات و نوشابه بپرهیزید. چون باعث میشوند روده آب زیادی آزاد کند و اسهال بدتر شود. نوشابه های رژیمی، آدامسهای بدون قند و آبنباتهای حاوی شیرینکنندههای مصنوعی مانند سوربیتول هم ممکن است در بدتر شدن اسهال نقش داشته باشند.
۵. غذاهایی که باعث ایجاد گاز میشوند
در صورت ابتلا به اسهال باید از مصرف غذاهایی که باعث تولید گاز در دستگاهی گوارش میشوند، خودداری کنید. این غذاها عبارتند از:
- سبزیجات خانوادهی کلم مانند کلم بروکلی و گلکلم:چون حاوی رافینوز (raffinose) هستند. رافینوز نوعی قند است که بهسختی هضم میشود.
- حبوبات مانند لوبیا و نخود:چون مقدار زیادی فیبر و رافینوز دارند.
- آدامس:چون باعث میشود هوای زیادی ببلعید و دچار نفخ شوید.
- نوشیدنیهای گازدار:چون به دلیل داشتن گاز باعث تشدید مشکلات گوارشی میشوند.
بهترین نوشیدنی برای مبتلایان به اسهال
هنگامی که اسهال دارید، باید برای جایگزین کردن مایعات از دست رفته به صورت جرعه جرعه مقدار زیادی آب بنوشید. برای اینکه متوجه شوید آب کافی نوشیدهاید، به میزان ادرار خود توجه کنید. بهطور کلی، شما باید هر سه ساعت یکبار ادرار کنید و رنگ ادرار باید کمرنگ باشد. اگر برای مدت طولانی نیاز به ادرار کردن پیدا نمیکنید یا رنگ ادرارتان تیره است، باید آب بیشتری مصرف کنید.
تقریباً همهی غذاها به جایگزین شدن الکترولیتهای از دست رفته کمک میکنند. اما اگر اشتها ندارید و مایل نیستید غذا بخورید یا علاوه بر اسهال به حالت تهوع و استفراغ هم مبتلا شدهاید، میتوانید از نوشیدنیهای حاوی سدیم و پتاسیم مانند نوشیدنیهای ورزشی استفاده کنید. هضم مایعات راحتتر است و میتواند به جلوگیری از تحریک روده کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بیشتر موارد، درمان اسهال در خانه و بدون مشورت پزشک امکانپذیر است. بااینحال اگر بیماری بیش از دو روز طول بکشد، برای جلوگیری از عوارض، با متخصص گوارش تماس بگیرید. دلایل دیگر مراجعه به پزشک برای این مشکل، شامل موارد زیر است:
- خون یا چرک در روده
- تب
- علائم کمآبی بدن
- اسهال در خواب
- کاهش وزن قابلتوجه
- درد شدید شکم
اگر این بیماری باگذشت زمان و درمانهای خانگی بهبود نیافت، افرادِ در معرض خطر (کودکان و بزرگسالان) باید به پزشک مراجعه کنند.